سفر به کویر مرنجاب

مورخه ۱۳ آذر ماه طبق برنامه زمانبندی شده  ماهه دوم ۲۶ تن از اعضای هیئت و گروه قاجر به کویر مرنجاب در کاشان رفتند.

در این سفر از کاروانسرای تاریخی مرنجاب و دریاچه نمک دیدن و قسمتی از تپه های شنی را پیمایش نمودند.
گزارش برنامه در ادامه مطلب…
تپه های شنی کویر مرنجاب
کاروانسرای مرنجاب
دریاچه نمک کویر مرنجاب

گزارش سفر به کویر مرنجاب
صبح روز پنجشنبه ۲۴ تن از اعضای هیئت و گروه قاجر با یک دستگاه ون و یک سواری ساعت ۵:۲۰ از قروه به قصد پیمایش کویر مرنجاب راهی کاشان شدند. پس از عبور از شهرهای همدان- ساوه – قم – کاشان و آران بیدگل به ابتدای جاده کویر مرنجاب رسیدند تا اینجا جاده آسفالت بود.(صبحانه را نزدیک رستورانی در ساوه صرف نمودند)
ابتدای جاده خاکی منتهی به مرنجاب دکه ای شبیه ایست بازرسی گذاشته بودند  نگهبان آنجا درخواست مجوز کرد. مجوز را نشان داده آنها اظهار داشتند که بایدمجوز را برای میراث فرهنگی فاکس می کردید اما چون نمی دانستید اشکالی ندارد و بابت ورود به جاده کویر ۲۰/۰۰۰هزار تومان ورودی  گرفتند 
در طول مسیر دیدن تعدادی شتر که به صورت پراکنده مشغول چرا بودن نظرها را  جلب کرده بود. مسیر کاملا مشخص و هر کسی به راحتی می تواند راهش را پیدار کند
تنها منطقه سبز و دارای آبی که میشه تو مسیر دید، یه ده کوچک چند خونه ایه به نام چهار طاقی که مقداری زمین قابل کشاورزی داره و تا همین جا می توان تیرهای برق را که علامت خوبی برای انتخاب مسیر هستند، دید.
مسیر تقریبا شلوغ بود و بعضی ها در حال برگشت و برخی در حال رفتن بودند.
نزدیکی های کاروانسرا (چیزی شاید حدود ۵ تا۱۰ کیلومتری کاروانسرا) به دو راهی دریاچه رسیدند که دست چپ قرار دارد 
ساعت حدود ۱۶ به کاروانسرا رسیده و دو اتاق اجاره کردند از هر نفری ۱۰ هزار تومان برای یک شب می گرفتند.
استخر جلوی کاورانسرا مملو از ماشین و آدم های مختلف بود. آنجا با توجه به کویری بودن منطقه نسبتا تمیزی بود و آبش هم توسط منبعی که بالای سقفش بود تأمین می شد.
ناهار و شام را باهم در داخل یکی از اتاق ها خورده و سپس آقایان در یکی از اتاق ها و بانوان در اتاقی دیگر خوابیدند.
چند تن از اعضا صبح زود جهت دیدن طلوع خورشید و گرفتن عکس بیدار شدند اما متاسفانه هوا ابری بود و نشد که نظاره گر طلوع خورشید باشند.
پس از صرف صبحانه  همگی راهی رمل ها(تپه های شنی) شدند(در ضمن دوتن از همنوردان نیز از همدان به آنها پیوستند و گروه ۲۶ تن شد)
در طول مسیر یک چاه دستکن آجری با جوبی سیمانی وجود دارد سطح آب دو متری از زمین پایینتر بود و یه دلو هم کنارش بود که می توان آب را بالا کشید. آبش به آب شیرین منطقه معروفه اما کمی شوره و چندان برای خوردن مناسب نیست.
بعد از چاه به دو راهی رسیدند و همانجا از ماشین پیاده شده و بسمت رمل ها رفتند تا چشم کار می کرد رمل های کوچک و بزرگ دیده می شد حدود دوساعت روی شن ها راه رفتند.

 
سراسر مسیر مملو از گردشگر بود.
گروه دوباره به کاروانسرا برگشت و همانجا ناهار را در کنار هم صرف کرده سپس راهی دریاچه نمک شدند.حدود یک ساعتی هم آنجا بودند کامیونها زیادی در جاده بودند که بار نمک داشتند.
با توجه به تاریکی هوا حدود یکساعتی آنجا بودند سپس به کاشان برگشتند در بین مسیر شاهد غروب زیبای آفتاب بودند که چشم هر بیننده ای را محسور می گرد.


شب را کاشان مانده و صبح فردا ابتدا از باغ فین دیدن کرده سپس راهی قروه شدند و با اجرای یک برنامه مفرح و خاطره انگیز همگی در نهایت سلامت به قروه رسیدند.
گزارش از لیلا صالحی
معرفی کویر مرنجاب
موقعیت جغرافیایی
کویر مرنجاب در موقعیت جغرافیایی N5148 تا N5152 و E5140 تا E5157 در استان اصفهان واقع است. کویر مرنجاب در شمال شهرستان آران و بیدگل از توابع شهرستان کاشان در استان اصفهان قرار دارد. 
مرنجاب در اصل نام کاروانسرا و قناتی بوده است که در زمان شاه عباس صفوی بنا نهاده شد و پس از آن مناطق پیرامونی آن به کویر مرنجاب شهرت یافته است. در اصل منطقه مرنجاب جزیی از بیابان بند ریگ است و در شمال آن واقع شده است. این کویر از شمال به دریاچه نمک مسیله (آران و بیدگل) , از غرب به کویر مسیله و بیابان آب شیرین، از شرق به بیابان پشت ریگ و پارک ملی کویر و از جنوب به بیابان بندریگ و تپه های ماسه ای روان این بیابان و شهرستانهای آران و بیدگل و کاشان محدود می شود . ارتفاع متوسط کویر مرنجاب از سطح آبهای آزاد در حدود ۸۵۰ متر می باشد . قسمت عمده این کویر پوشیده از تپه های شنی و ریگزار است . کویر مرنجاب از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی است . عمده پوشش گیاهی منطقه شامل گیاهان شور پسند از جمله درختهای گز و تاق و بوته های قیچ  است . پوشش جانوری منطقه به دلیل وجود آب و غذای فراوان بسیار غنی است . از جمله حیوانات موجود می توان به گرگ , شغال , کفتار , روباه شنی , گربه شنی , بزمجه , آفتاب پرست , انواع مارمولک , مار , عقرب , تیهو , عقاب , شاهین و … اشاره کرد . در سال اخیر یک جفت پلنگ نیز در منطقه مرنجاب مشاهده شده است. 
 
تاریخچه منطقه
 جاده آران و بیدگل به مرنجاب و دستکن یکی از راههای ارتباطی بوده که اصفهان را به شهرهای کاشان، یزد، مشهد و تهران متصل می ساخته است. در زمان صفویه مسیر اصفهان(پایتخت) و مشهد از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. مسیر مرنجاب، اصفهان را از طریق کاشان به جاده سنگفرش اصفهان-مشهد متصل می ساخته است. این مسیر از گرمسار به طرف پایین منحرف شده و تا سیاهکوه ادامه می یابد و به جاده دستکن متصل می شود. دستکن در ادامه مسیر مرنجاب، محل انشعاب جاده ای بوده که کاشان را به گرمسار و ورامین مرتبط می ساخته و شاخه ای به طرف اردستان و شاخه ای به جانب یزد ادامه می یافته است. مجموعه این مسیرها به عنوان جاده های فرعی برای اتصال به جاده ابریشم در بخشی که دامغان را به ری متصل می نموده، عمل می کرده است.

 وجه تسمیه
  پس از ساخت کاروانسراها، تامین آب مورد نیاز آن از ملزومات بوده است. آب مرنجاب توسط یک قنات به طول ۲۵۰۰ متر از قسمت شمالی کاروانسرا و در زمینهای سست ماسه ای تامین گردیده است. کندن چاه های متعدد در این زمینهای ماسه ای به قدری مشقت بار بوده است که این منطقه به مرد رنج آب مشهور میگردد و در مرور زمان برای سادگی تلفذ به مرنجاب تغییر می یابد.
 
  پوشش گیاهی
 پوشش گیاهی مرنجاب عمدتا پوشیده از گیاهان شور پسند همچون گز، تاق، ارته، اسکنبیل، قیچ، دم گاوی و … است که عموما توسط منابع طبیعی جهت جلوگیری از فرسایش خاک و مهار بیابان زایی احیا گردیده اند. در زمان صفویه این منطقه دارای پوشش گیاهی بسیار متراکم و غنی از جنگلهای تاق بوده است که عموما جهت مصارف خانگی و یا پختن کاشی و آجرهای مساجد و پلهای اصفهان قطع گردیده اند.
 شکل شاخه های درخت “ارته” شکسته شکسته و مانند شاخ گوزن است و تا ‪ ۱/۵‬متر نیز قامت دارند اما درختان گز و تاغ که ظاهرا از یک جنسند دارای شاخههای مستقیم با دو جهت رشد مخالفند.درواقع رشد درخت “گز” عمودپیماست و تا هفت متر قد میکشد اما درخت “تاغ” روی زمین ولو میشود و دایرهوار در هر جهت رشد میکند.
 
 حرکت در مسیر مرنجاب
 برای دسترسی به مرنجاب مسیرهای متفاوتی وجود دارد که در طول این نوشتار به چند مورد اشاره خواهد شد.مسیر اصلی مرنجاب از شهرستان آران و بیدگل در ۵ کیلومتری شمال کاشان آغاز میگردد. پس از طی مسافتی در حدود ۵ کیلومتر در جاده آسفالته به سمت شمال به ۳ راهی کارخانه فولاد کویر میرسیم. از اینجا مسیر خاکی و اصلی مرنجاب در جهت شمال شرقی آغاز میگردد.
 
  خطب شکن
 در میانه مسیر جاده خاکی ‪ ۴۵‬کیلومتری، به شیب تندی میرسیم که به آن ” خطب شکن” میگویند.
  “خطب” ، نام چوبکهای تعبیه شده در قسمت جلو و عقب جهاز شتر است که بار روی جهاز را هنگام جلو و عقب رانده شدن، مهار کند. درواقع عبارت “خطب شکن”از این موضوع ریشه گرفته که در مسیرهای شیب دار جاده خاکی منتهی به کاروانسرای مرنجاب،گهگاه بارشتر براثر سنگینی یا شیب جاده آنقدر به جلو و عقب رانده میشده که فشار ناشی از آن سبب شکستن خطب جهاز میگشته و به همین دلیل نیز به این بخش از مسیر شیب دار جاده،”خطب شکن” میگویند. پس از عبور از این شیب تند در قسمت جنوبی جنگلهای تاق و در سوی شمال دور نمای دریاچه نمک قابل رویت است.
 
 چاه کنجه
 پس از عبور از خطب شکن در سمت شرقی مسیر، نمکزاری قرار گرفته که به چاه کنجه معروف است. طول این کویر در حدود ۴ کیلومتر و عرض آن در حدود ۲ کیلومتر است. این کویر در چاله ای آبرفتی ما بین کویر مرنجاب و شهر آران واقع گردیده . در حاشیه کویر زمینهای پف کرده رسی به چشم می خورد . پس از خاکهای پف کرده نوار باریکی (حدودا ۵۰۰ متر) از حوزه خیس دور کویر را فرا گرفته و پس از آن قشر نمکی نا منظمی به چشم می خورد .در این کویر پلتفرمهای نمکی دیده نمی شود. این کویر حوزه آبریز رودخانه مشخصی نیست و از چشمه ای که در قسمت جنوب شرقی آن واقع شده به نام “چاه کنجه” تغزیه می شود. در اطراف این کویر پوشش غنی از تاغزارها قرار گرفته که به زیباییهای آن افزوده است. در قسمت شمالی چاه کنجه چندین باغ با پوشش گیاهی انبوه وجود دارد.
 
 دریاچه نمک
 در ادامه مسیر مرنجاب پس از طی کردن مسافتی در حدود ۳۵ کیلومتر از جاده خاکی به دو راهی دریاچه نمک میرسیم. این جاده برای عبور ایمن کامیون های معدن نمک که در قسمت غربی این نمکزار قرار گرفته احداث گردیده است. دریاچه نمک دارای فرمی شبیه به مثلت است که که راس آن به سمت شمال است. قاعده آن در حدود ۶۵ کیلومتر و ارتفاع این مثلث ۶۰ کیلومتر است.زمین این دریاچه پوشیده از رسوبات نمک است که بر اثر انباشته شدن سیلابها و ابهای سطحی در طول قرنها پدید آمده است . عمق نمک این دریاچه بین ۵ تا ۵۴ متر متغیر است که توسط لایه های خاک رس از یکدیگر جدا شده اند و بر روی حجم وسیعی از آبهای زیرزمینی شور شناور است. با هر بار بارش و تبخیر آب در این دریاچه , نمکهای موجود کرت بندی های زیبایی به شکل پلی گن تشکیل می دهند که دیدن مناظر آن خالی از لطف نیست .دریاچه نمک آران در اکثر ماه های سال خشک و پوشیده از نمک است . در ماه های بارندگی ارتفاع آب این دریاچه در بعضی از مناطق به ۲ سانتی متر میرسد ولی پس از تابش خورشید به سرعت تبخیر می شود . رودهای مهمی که به این دریاچه وارد می شوند در سمت شمال و مغرب قرار دارند که عبارتند از: رود شور، رود کرج، جاجرود، حبله رود و قره سو.
 زمینهای اطراف این دریاچه بشدت باتلاقی می باشند که وسعت باتلاقها در منطقه غرب دریاچه به مراتب وسیعتر از مناطق دیگر آن است . از جمله مناطق باتلاقی این دریاچه می توان به حوض قیلوقه در شرق و یا باتلاق دو کویری در منطقه جنوب شرقی دریاچه اشاره کرد . تا کنون از نمک موجود در این عرصه بسیار گسترده برای مصارف صنعتی مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که به استناد تحقیقات انجام گرفته در خصوص ترکیبات تشکیل دهنده نمکهای دریاچه ، موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات ، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات از جمله بارزترین و مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده این منبع عظیم خدادادی به شمار می آید.منیزیم از نظر فراوانی هشتتمین عنصر در قشر خارجی زمین به شمار می آید و اغلب این فلز ، بصورت ترکیبهای محلول در آب دریاها و یا بصورت سنگ معدن منیزیم کلرید ، در طبیعت یافت می شود . میزان منیزیم استحصالی از آب دریا تنها ۰/۲تا ۰/۳ درصد می باشد. نتایج حاصل از تحقیقات انجام گرفته پیرامون ترکیبات منیزیم دریاچه نمک ، میز ان منیزیم استحصالی را ۳۵ تا ۵۰ برابر منیزیم آب دریا ( یعنی ۱۰ تا ۱۴/۷ درصد ) نشان می دهد.
 بنابراین شورابه های دریاچه نمک یکی ازغنی ترین معادن و منابع عظیم تولید منیزیم به شمار می آید.
 
 جزیره سرگردان
 پس از ورود به دریاچه نمک، کوه کم ارتفاعی در دید شمال شرقی خودنمایی میکند که کاملا توسط قشر سفید نمک احاطه شده است.این جزیره که بلندترین نقطه آن در حدود ۸۰۸ متر بالاتر از سطح دریای آزاد است از سنگهای متخلخل آتشفشانی تشکیل شده است و عاری از هرگونه پوشش گیاهی است . مناظر دریاچه نمک از فراز این جزیره آنچنان بدیع و زیباست که هر بیننده ای را مجذوب خود می نماید . اطلاق نام سرگردان به این خاطر است که وقتی از فاصله دور به این جزیره نگاه می کنید، دو انتهای جزیره در افق محو می شوند و منظره ای مانند کشتی سرگردانی در دریای بیکران کویر پدید می آورند .
 محو شدن دو انتها به علت پدیده سراب و انعکاس نور و در نتیجه آن خطای دید است . پیشینیان معتقد بودند که این جزیره دایما در حال حرکت است و از جایی به جای دیگر نقل مکان می کند . لازم به ذکر است زمینهای اطراف این جزیره دارای رطوبت بالا و باتلاقی است. از این رو حرکت به سمت جزیره باید با رعایت نکات ایمنی همراه باشد.

 کاروانسرای مرنجاب
 درباره دلایل ساخت این قلعه و کاروانسرا در کنار دریاچه نمک، نقل است که شاه عباس با وجود ایجاد کاروانسرا و قلعه های متعدد در سراسر کشور، در این منطقه تأسیسات دفاعی تعبیه نکرده بود، چون تا آن زمان دشمنان به خاطر دریاچه نمک و گستره کویر، از این سوی به پایتخت هجوم نبرده بودند. حمله ازبکها و افغانها از طریق دریاچه نمک به کاشان که تا اصفهان پیش رفتند، شاه عباس را به صرافت انداخت تا در سال ١٠١٢ قمری سریعاً یک پایگاه نظامی در این منطقه ایجاد کند و جلوی تهدیدات را بگیرد. بالای کاروانسرا به شکل سنگرهای دیدبانی است و ذکر شده است که همیشه ۵٠٠ پاسدار مسلح در قلعه حضور داشتند و امنیت عبور کالا از چین به اروپا و بالعکس را در این منطقه تأمین می کردند.
 در اطراف کاروانسرا حوضچه آبی به طول ۵۰ متر و عرض ۱۵ متر قرار دارد که توسط درختان بید و کوره گز محصور شده است. در ضلع شمالی حوضچه ۲ تنور قدیمی برای پخت نان قرار گرفته و محوطه این آبگیر در سالهای اخیر برای رفاه حال مسافران جهت برپایی چادر، آجر فرش شده است.در سالهای اخیر اتاقهای کاروانسرای مرنجاب جهت اسکان مسافران مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین در درون کاروانسرا سفره خانه سنتی تعبیه گردیده است.
  
چاه دستکن (دست کند)
 در فاصله ۴ کیلومتری شرق کاروانسرا چاه آب شیرینی قرار دارد که به چاه دستکن شهرت دارد. وجود آب شیرین در این چاه بدلیل وجود فیلترهای عظیم ماسه ای است که شورابه های زیزمینی را تصفیه کرده و آب نسبتا گوارایی با درصد نمک پایین در دسترس قرار میدهد. نقل است که امام هشتم شیعیان (ع) در مسیر عبور از عراق به سمت مشهد در این مکان این چاه را حفر کرده است.
 
 ریگ بلند
  در ادامه مسیر پس از چاه دستکن به دو راهی دیگری میرسیم که مسیر شرقی به سمت ریگ بلند و مسیر شمال شرقی به سمت دریاچه نمک تغییر مسیر میدهد. اگر مسیر شرقی را ادامه دهید به تپه های ماسه ای بلندی میرسیم که ریگ بلند مشهورند. این منطقه آخرین منظقه قابل دسترس توسط تورهای گردشگری است و از این نقطه مسیر به سمت شرق ادامه مسیر با خودرو های دو دیفرانسیل پیشنهاد میگردد. بر فراز تپه های ریگ بلند مناظر دریاچه نمک و تپه های به هم تنیده ماسه ای قابل رویت است.
 
 ادامه مسیر مرنجاب به سمت شرق به محدوده پارک ملی کویر و محیط بانی سفید آب ختم میگردد که نیاز به اخذ مجوز از سازمان حفظت محیط زیست دارد که در نوشتاری مجزا به بررسی مناطق گردشگری آن خواهیم پرداخت.
 منبع: ویکی پدیا

تاریخ اجرای برنامه: ۱۳ آذر ماه ۱۳۹۴
شرکت کنندگان آقا: طیب صالحی، تورج خالدیان، پرویز صالحی، کورش ایپکی، یاسر رحیمی، حمید یارویسی، کامبیز اقدامیان، محمد گوهری، فریدون احمدی نیاز، مهدی لقایی، حامد بهرامی، محمد رحیمی، شاهین خادم ، سینا ابراهیمی،مشتاق لقایی
شرکت کنندگان خانم: صدیقه نوربخش، منیژه مرادی، طاهره گوهری، مریم محمدیان، شهلا صالحی، طاهره بیگلری، الهه زارعی، مونا محمدی، نرگس رضایی، میترا قبادی، لیلا صالحی(سرپرست)

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *