جهتیابی به معنای پیدا نمودن جهت‌های اصلی و فرعی روی زمین است. جهات اصلی و فرعی به ترتیب زیر است:
الف) جهات اصلی:
شمال
جنوب
مشرق (خاور)
مغرب (باختر)
ب) جهات فرعی:
شمال شرقی (شمال خاوری)
شمال غربی (شمال باختری)
جنوب شرقی (جنوب باختری)
جنوب غربی (جنوب باختری)
انواع جهتیابی در طبیعت را در ادامه مطلب بخوانید…
انواع جهتیابی در روز
بهترین روش برای جهتیابی در روز و شب استفاده از قطب‌نما می‌باشد. اما روشهایی مرسوم است که بدون استفاده از قطب‌نما نیز می‌توان جهت‌ها را بصورت تقریبی بدست آورد. باید توجه داشت که روشهای مذکور فقط در نیمکره‌ی شمالی زمین کاربرد دارند و در نیمکره‌ی جنوبی زمین از روشهای دیگری استفاده می‌گردد. مهمترین روشهای جهتیابی در روز به این شرح می‌باشد:
۱) بوسیله‌ی حرکت ظاهری خورشید
خورشید همواره از مشرق طلوع کرده و در مغرب غروب می‌کند. هنگام ظهر شرعی که خورشید در وسط آسمان می‌باشد دقیقاً رو به جنوب قرار گرفته و سایه اجسام در آن موقع رو به شمال است.
۲) بوسیله خورشید و سایه اجسام
در این روش شاخصی مانند چوب و.. را کاملاً عمود در زمین فرو کرده و قسمت سر سایه تشکیل شده را روی زمین علامت بزنید (برای مثال با گذاردن سنگ). پس از گذشت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه محل سایه تغییر می‌کند و سایه دوم را نیز مانند سایه اول علامت‌گذاری نمایید. اکنون اگر پای چپ را پشت علامت اول و پای راست را پشت علامت دوم بگذارید رو به رو جهت شمال می‌باشد، بعبارتی دیگر اگر دو علامت زده شده را توسط خط صافی به یکدیگر متصل کنید عمود منصف آن جهت شمال می‌باشد. نکته مهم این است که اگر اینکار را در مدت زمان نزدیک به ظهر شرعی انجام دهید جهت تقریبی شمال را نشان می‌دهد.
۳) بوسیله خورشید و ساعت مچی
اگر ساعت روی وقت صحیح محلی تنظیم شده باشد و عقربه ساعتشمار را دقیقاً رو به سمت خورشید بگیرید (طوریکه که سایه عقربه زیر آن باشد) نیمساز زاویه عقربه ساعتشمار با عدد ۱۲ رو به جهت جنوب است. در این روش از صبح تا ظهر از نیمدایرهی چپ ساعت و از ظهر تا عصر از نیمدایرهی راست ساعت (عقربه ساعت شمار نسبت به عدد ۱۲) استفاده نمود. لازم بذکر است که ساعت ۱۲ ظهر عقربه ساعتشمار رو به جنوب می‌باشد. با ساعت کامپیوتری هم می‌توان ابتدا شکل ساعت عقربه‌ای را رسم و با شکل رسم شده جهتیابی کرد.
پیدا کردن وقت از روی جهتیابی
اگر جهات معلوم باشند می‌توان ساعت تقریبی را پیدا نمود. برای انجام این کار باید دایره‌ای را روی زمین مسطح رسم کرده و جهات اصلی را روی آن مشخص نمود، سپس جهت شرقی قوس را عدد ۱۸، جهت غربی قوس را عدد ۶، و جهت شمالی قوس را عدد ۱۲ شماره‌گذاری نمود. حال در این نیم‌دایره اعداد بین ۶ تا ۱۲ و ۱۲ تا ۱۸ را بطور کاملاً مسای رسم کرد. اکنون اگر چوبی را دقیقاً در مرکز دایره فرو ببرید سایه‌ی آن روی هر عدد ساعت تقریبی را نشان می‌دهد.
انواع جهتیابی در شب
به کمک ستارگان و ماه می‌توان در شب جهتیابی نمود که البته بهترین روش بوسیله‌ی ستاره‌ی قطبی است.
الف-به کمک ستارگان
۱) بوسیله‌ی ستاره قطبی
برای دیدن ستاره‌ی قطبی در آسمان شب ابتدا بایستی ستارگان دب‌اکبر یا ستارگان ذات الکرسی را پیدا نمود. ستاره دب اکبر (خرس بزرگ، هفت برادران و ملاقه‌ای از دیگر اسامی این مجموعه ستاره می‌باشد) مجموعه‌ی هفت ستاره بوده که به شکل ملاقه درآسمان دیده می‌شوند. اگر فاصله دو ستاره لبه‌ی آبریز ملاقه را یک برابر در نظر گرفته و آن را پنج برابر کنید به ستاره‌ای می‌رسید که نسبت به ستارگان اطراف خود پر نورتر است. این ستاره‌ی قطبی بوده و دقیقاً بالای قطب شمال است. تقریباً قرینه‌ی ستاره‌ی قطبی با دب‌اکبر ستارگان ذات الکرسی که به ام دبلیو (مجموع پنج ستاره که به دلیل چرخش در آسمان شبیه M و گاهی اوقات W است) هم می‌گویند بوده و اگر ستاره‌ی وسط حرف لاتین (M یا W) در مسیر مستقیم فاصله بین دو ستاره را پنج برابر بنمایید به ستاره‌ی قطبی می‌رسید.
۲) بوسیله ستارگان صلیب جنوبی
مجموعه‌ی شش ستاره که بنام‌های مجموعه ستارگان بادبادکی یا علامت سوال هم معروف هستند، اگر پایه‌ی صلیب (دم بادبادک) را توسط یک خط فرضی به طرف زمین ادامه دهید به هر جای خط افق که رسید آن نقطه جهت جنوب است.
۳) بوسیله ستارگان خوشه‌ی پروین
در مجموعه ستارگان خوشه‌ی پروین حدود ۱۰ الی ۱۵ ستاره آن به شکل خوشه‌ی انگور در آسمان دیده می‌شوند که دم خوشه جهت مشرق را نشان می‌دهد (باید امتداد دم را تا خط افق به صورت فرضی رسم کرد).
۴) بوسیله کهکشان راه شیری
قسمت پهن‌تر راه شیری جهت غرب و قسمت نازک‌تر آن جهت شرق را نشان می‌دهد و در ساعت‌های آخر شب قسمت پهن به جهت مغرب کشیده می‌شود.
ب- به کمک ماه
در نیمه‌ی اول ماه‌های قمری قوس خارجی ماه جهت مغرب و در نیمه دوم ماه‌های قمری قوس خارجی جهت مشرق را نشان می‌دهد. برای مشخص کردن نیمه‌ی اول یا دوم ماه‌های قمری می‌توان دو سر قوس را توسط خط فرضی به هم وصل کرد و خط فرضی را به سمت زمین ادامه داد، اگر حرف P مشخص شود در نیمه‌ی اول و اگر حرف q مشخص شود در نیمه‌ی دوم ماه قمری قرار داریم.
روشهای اضطرای جهتیابی
این روش‌ها برخی اوقات جهت صحیح را نشان نمی‌دهند و فقط در مواقع اضطراری که قطب‌نما نباشد و از روی نور خورشید یا ستارگان و ماه نتوان جهتیابی کرد از آنها استفاده می‌شود (روشهای مذکور در نیمکره‌ی شمالی زمین کاربرد دارند):
۱) اگر مقطع درختی بریده شود، دوایر متحدالمرکز آن که نشانه‌ی عمر درخت می‌باشد در جهت شمال بهم نزدیکتر است.
۲) با نگاه کردن به چهار طرف یک ساختمان یک طرف آن رطوبت بیشتری داشته و آثار خاک ریختگی دارد. آن طرف جهت شمال است.
۳) در قبرستان مسلمین اگر به سنگ قبری دقت شود، جهت نوشته‌های روی سنگ سمت قبله را نشان می‌دهد.
۴) در مساجد مسلمین محراب سمت قبله است (برای مثال قبله در شهر شیراز جهت جنوب غربی است).
دیدگاهتان را بنویسید