بالاخره پاییز تمام شد و فصل سرما و سرمازدگی فرارسید. هر ساله بیماران متعددی بدلیل سرمازدگی بخصوص یخزدگی اندامها به کلینیک بیماریهای ارتفاع و پزشکی کوهستان انجمن پزشکی کوهستان ایران مراجعه می کنند. هفته گذشته دو مورد سرمازدگی در ارتفاعات البرز یکی از کوهنوردان تهرانی و دیگری از شهرستان کرج گزارش گردید و به دلیل شدت سرمازدگی به کلینیک طب ارتفاع مراجعه نمودند. چند مورد نیز راهنمایی تلفنی انجام شد.
در اینجا لازم است اطلاعاتی را در زمینه سرمازدگی و یخزدگی اندام ها ارائه گردد شاید با داشتن چنین اطلاعاتی بتوانیم از بروز این بیماری شایع در بین کوهنوردان بیشتر جلوگیری کرده و در جهت ارتقای سلامتی و ایمنی کوهنوردان نقشی داشته باشیم:
آسیب های ناشی از سرما…….
توانایی بدن در مقابله با سرما بسیار کمتر از توان آن برای مقابله با گرما است و در واقع روش اصلی برای گرم نگه داشتن بدن استفاده از لباس و پوشش مناسب است . علاوه بر این عواملی است مثل خستگی , تغذیه نامناسب , سابقه بیماری (مرض قند , بیماری قلبی – عروقی یا تنفسی , …) , مصرف داروهای خاص (مثل داروهای فشارخون , و از همه مهمتر مصرف الکل ) , نامناسب بودن لباس و پوشش فرد و عوامل مختلف دیگری نیز باعث مستعد شدن فرد به کاهش درجه ی حرارت بدن و آسیب های ناشی از آن خواهد بود .
عدم تحرک برای مدت طولانی (مثل سربازان داخل سنگر ) به علاوه ی سرد بودن هوا , رطوبت بالا , وزیدن باد و خیس بودن لباس ها نیز باعث مستعد شدن فرد و بروز سریع تر و شدیدتر آسیب های ناشی از سرما خواهد شد .
مهم : در موارد آسیب های ناشی از سرما نیز پیشگیری بر درمان مقدم است و با رعایت اصول مقابله با سرما حتی در بدترین شرایط آب وهوای نیز می توان از بروز آنها جلوگیری کرد .
نکته : رطوبت هوا به همراه وزش باد باعث از دست رفتن درجه ی حرارت بدن می گردد . به ویژه هرچه سرعت باد بیشتر باشد , کاهش درجه حرارت بدن سریع تر خواهد بود . وزش باد تند در یک آب و هوای سرد و مرطوب به سرعت باعث کاهش درجه حرارت بدن فرد خواهد شد .
کاهش عمومی درجه حرارت بدن (هیپوترمی یا افت دمای بدن )
در برخی شرایط مانند قرار گرفتن طولانی در معرض آب و هوای بسیارسرد و یا غوطه ور شدن در آب بسیار سرد , بدن توانایی تولید حرارت لازم برای مقابله با سرمای محیطی را ندارد و در نهایت دچار کاهش دمای عمومی بدن می گردد . به این حالت اصطلاحاً هیپوترمی گویند . در این حالت هیپوتالاموس مغز دچار بدکاری می شود و بدن قادر به کنترل دمای قسمت مرکزی خود نیست و درجه حرارت حرارت مرکزی بدن از ۳۷ درجه به کمتر از ۳۵ درجه سانتی گراد خواهد رسید . افراد سالخورده و ضعیف بخصوص اگر لاغر , خسته و گرسنه هم باشند مستعد هیپوترمی هستند.
علائم و نشانه ی این افراد عبارت است از :
۱- ابتدا بدن آنها دچار لرز می شود .
۲- پوست سرد وخشک می شود.
۳- نبض کند می گردد.
۴- تعداد تنفس بیمار کمتر از حالت طبیعی می شود .
۵- درجه حرارت بدن به ۳۵ درجه یا کمتر می رسد .
۶- خواب آلودگی ظاهر می شود که ممکن است به کُما منجر شود .
۷- ممکن است ایست قلبی رخ دهد .
سایر علائم عبارتند از :
پوست سرد : یکی از علائمی که دلالت بر افت دمای بدن و بروز حالت هیپوترمی دارد .(به ویژه سرد بودن پوست شکم )
لرز : از واکنش های دفاعی بدن برای گرم کردن خود است و بدن بطور خودکار سعی می کند تا با افزایش کار عضلات حرارت بیشتری تولید کند و دمای قسمت مرکزی خود را ثابت نگه دارد . اما با پیشرفت آسیب و کاهش بیشتر دمای بدن , این واکنش دفاعی نیز مختل می شود .
گیج و منگ شدن مصدوم و از دست دادن قدرت قضاوت وتصمیم گیری و از دست دادن هماهنگی حرکات و فعالیتهای بدنی
(مهم : مصرف الکل باعث تشدید این حالت می گردد)
اشکال در تکلم و صحبت کردن و همچنین سفتی و انقباض عضلانی از دیگر علائم هیپوترمی می باشد .
یخزدگی:
یخ زدگی در اغلب موارد بدنبال کاهش درجه حرارت محیط به کمتر از صفر درجه سانتی گراد (مثلاً در برف و بوران ) و معمولاً در نواحی انتهایی بدن مثل انگشتان دست و پا , لاله گوش و بینی که معمولاً پوشش مناسب نیز ندارند , اتفاق می افتد . اما در صورت تماس با سرما ممکن است در هرقسمتی از بدن ایجاد شود . یخ زدگی بر اساس شدت سرد بودن هوا و سرعت باد می تواند حتی در مدت زمان کوتاهی اتفاق بیافتد . افزایش سرعت باد , اثری مشابه به کم شدن دمای هوا دارد . افراد مسن , خسته و گرسنه , مستعدترین افراد برای یخ زدگی می باشند .
علائم و نشانه ها :
احساس سرما در ناحیه ی مربوطه که سپس به احساس درد تبدیل می شود .
کرخت شدن یا بی حس شدن ناحیه ی مربوطه
احساس مورمور یا سوزن سوزن شدن در عضو درگیر
موضع درگیر ( در افراد دارای پوست روشن) به رنگ قرمز روشن یا صورتی و (در افراد دارای پوست تیره ) رنگ خاکستری به خود می گیرد و در نهایت قسمت سرمازده رنگ خود را از دست داده و به رنگ سفید تغییر رنگ میدهد .
بروز تاول و ایجاد تورم
از دست دادن کامل حس , حتی در نواحی که قبلاً دردناک بوده اند .
تبدیل پوست و اندام صدمه دیده به حالت چرمی شکل یا شبیه موم ( زرد یا سفید رنگ )
در نهایت عضو صدمه دیده سفت و سخت می شود و در لمس شبیه چوب یا گوشت یخ زده خواهد شد .
کمک های اولیه :
کمکهای اولیه یخ زدگی تقریباً همانند سرما زدگی می باشد , البته با رعایت نکات زیر :
در صورتی که عضو صدمه دیده باشد باید آن را بی حرکت کرد .( آتل بندی مناسب ).
از برخورد مجدد عضو صدمه دیده با سرما و باد جلوگیری کنید.
از انجام کارهای زیر باید به شدت پرهیز کنید .
مالیدن یا ماساژ دادن عضو صدمه دیده
مالیدن برف بر روی عضو صدمه دیده
پاره کردن تاول ها
گرم کردن عضو آسیب دیده , به ویژه با حرارت خشک مثل بخاری , شوفاژ , شعله آتش , گرفتن روی موتور خودرو و …. که البته باید توجه داشت که حرارت به گونه ای نباشد که باعث صدمه به عضو یخ زده شود . بی حس شدن عضو آسیب دیده سبب می شود که مصدوم درد ناشی از حرارت را متوجه نشود , بنابراین توصیه می شود در صورت وجود آب گرم با درجه حرارت ۴۰ تا ۴۱ درجه سانتی گراد , عضو آسیب دیده را در آب گرم قرار دهید تا از عوارض احتمالی حرارت (مانند سوختگی , تاول ,… ) جلوگیری شود .
حرکت دادن عضو آسیب دیده , به ویژه راه رفتن روی پای آسیب دیده
مالیدن پماد , کرم یا مواد مختلف دیگر بر روی پای آسیب دیده
عوامل زیر باعث مستعدتر شدن فرد برای سرمازدگی و یخ زدگی خواهد شد :
مصرف دخانیات (سیگار ) یا مصرف نوشابه های الکلی و حاوی کافئین , تغذیه نامناسب , خستگی و نداشتن استراحت کافی , مصرف برخی داروها , مصرف الکل , کفش و لباس نامناسب , سن بالا و سابقه بیماری حاد یا مزمن نیز باعث مستعدتر شدن فرد برای ابتلا به سرمازدگی و یخ زدگی خواهد شد .
با تشکر از سایت امدادگر – انجمن پزشکی کوهستان ایران
دیدگاهتان را بنویسید